के हो शाङ्घाइ सहयोग संगठन, किन छ महत्वपूर्ण ?

---

उपेन्द्र कार्की

२०८२ भदौ १५ आइतबार ०५:३५ बजे

शाङ्घाइ सहयोग संगठन (एससीओ) को स्थापना सन् २००१ मा चीनको शाङ्घाइमा भएको हो । यसका संस्थापक सदस्यहरु ६ देश थिए । तिनीहरु हुन्–चीन, रुस, कजाकस्तान, किर्गिस्तान, ताजिकिस्तान र उज्बेक्स्तान । यसमा पछि भारत, पाकिस्तान, इरान र बेलारुस थपिएर १० सदस्सीय संस्था बन्यो । यस संगठनका दुई पर्यवेक्षक देश र १४ संवाद सदस्य देशहरु छन् ।

भारत र पाकिस्तान सन् २००५ मा पर्यवक्षक राष्ट्र बने । सन् २०१७ मा पूर्ण सदस्यता प्राप्त गरेका थिए। त्यसैगरी, इरान सन् २०२३ र बेलारुस सन् २०२४ मा पूर्ण सदस्य बने। एससीओमा चीन, रसिया, कजाकिस्तान, किर्गिस्तान, ताजकिस्तान, भारत, उज्बेकिस्तान, पाकिस्तान, इरान र बेलारुस गरी १० पूर्ण सदस्य राष्ट्र छन्। १० वटा पूर्ण सदस्यवाहेक २ वटा पर्यवेक्षक राष्ट्र र १४ वटा संवाद साझेदार (डाइलग पार्टनर) को रूपमा रहेका छन्।

यसरी अहिले यो २६ देश आबद्ध भएको सबभन्दा ठूलो क्षेत्रीय संगठन बनेको छ ।  यो संगठन भूगोल र जनसंख्या दुवै हिसाबले बिश्वको ठूलो क्षेत्रीय संगठन हो ।  

यस संगठनको २५ औं  शिखर सम्मेलन चीनको उत्तरी सहर तियाचिनमा यहि अगष्ट ३१ र सेप्टेम्बर १ , २०२५ मा हुँदैछ । यसमा २० देशका नेताहरु र १० वटा विश्व संगठनका प्रमुख सहभागी हुँदैछन् । सम्मेलनलाई चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङले सम्बोधन गर्नु हुनेछ । राष्ट्रप्रमुख परिषद् एससीओको सबैभन्दा उच्चतम निकाय हो र चीनले यो सम्मेलन पाँचौं पटक आयोजना गर्दैछ। सम्मेलनमा आपसी सरोकारका बिषयहरुमा व्यापक छलफल भइ पारित गरिनेछ ।  संगठन मानव जातिको साझा भविष्य निर्माणमा अघि बढ्ने छ ।

शाङ्घाइ सहयोग संगठनका संस्थापक सदस्यहरु चीनको शाङ्घाइ शहरमा भेला भइ शांघाई भावनालाइ अघि बढाउने संकल्प गरे । शांघाई भावना अन्तर्गत सदस्य राष्ट्रहरुबीच आपसी विश्वास, आपसी लाभ, समानता, परामर्श, सभ्यताहरुमा  भएको विविधताको सम्मान, साझा बिकासको लक्ष्य प्राप्ति जस्ता सिद्धान्तहरुमा संगठनले आफूलाई केन्द्रित गर्नेछ । 

यस संगठनको मुख्य उद्देश्य आफ्ना सदस्यहरु आपसमा साझेदारी गरेर, आपसमा मिलेर आतंकवाद, पृथकतावाद र उग्रवादका बिरुद्ध लड्ने आफ्नो सुरक्षालाइ मजबुत बनाउने नै हो । यसले सबैखाले बिभाजन, द्वन्द र प्रभुत्ववादको बिरोध गर्नेछ । आपसी एक्यबद्धता, आपसी सहयोग र सबैको निम्ति न्यायलाई सुनिश्चित गर्नेछ । संगठनका सबै देशहरुमा आतंकवाद, पृथकतावाद र उग्रवादले सताउने प्रयास भइरहेको छ । 

जनतामा असुरक्षाको भावना बढेको छ । यसले भौतिक, मानवीय र सामाजिक रुपमा ठूलठूला क्षति निम्त्याउँछ । जनता निर्धक्कसँग आर्थिक सामाजिक कार्यमा केन्द्रित हुन सक्दैनन् ।  फलतः यसले विकासलाई अवरुद्ध गर्छ ।  यसैले बिकासको निम्ति शान्ति, सुरक्षा र अमचयन अनिवार्य शर्त हुन् । 

चीन, भारत, पाकिस्तानलगायतका देशमा यी समस्याहरु देखापरेका छन् । यी समस्याले हरेक देशको सुरक्षामा चुनौती खडा गरेको छन् ।  जनतामा असुरक्षाको भावना बढेको छ । यसले भौतिक, मानवीय र सामाजिक रुपमा ठूलठूला क्षति निम्त्याउँछ । जनता निर्धक्कसँग आर्थिक सामाजिक कार्यमा केन्द्रित हुन सक्दैनन् ।  फलतः यसले विकासलाई अवरुद्ध गर्छ ।  यसैले बिकासको निम्ति शान्ति, सुरक्षा र अमचयन अनिवार्य शर्त हुन् । 

अर्कोतर्फ विकास भएन भने जनतामा असन्तुष्टि बढछ र आतंकवाद, पृथकतावाद र उग्रवाद गरिबीमा मौलाउँछ,  प्रभाव विस्तार गर्छ । यसरी सुरक्षा र विकासबीच गहिरो सम्बन्ध छ । यी दुबैलाई साथ साथ अघि बढाएर समृद्धि प्राप्त गर्न सकेमा नै यस क्षेत्रले  आतंकवाद, पृथकतावाद र उग्रवादलाई निर्मुल गर्न सक्छन् । यहि महत्वलाई सदस्य राष्ट्रले गहन ढंगले महसुस गरेर नै क्षेत्रीय सुरक्षा र बिकासका निम्ति आपसमा मिलेर सहयोगलाई अघि बढाएर काम गर्ने प्रतिबद्धता गरेका हुन् ।

यसरी यस संगठनका सदस्यहरुले आपसमा विभाजित भएर होइन, आपसमा विवाद गरेर होइन, आ–आफ्नो देशमा कसैको प्रभुत्वलाई स्वीकार गरेर होइन बरु आपसमा एक्यबद्धता जाहेर गरेर एक आपसको सहयोगलाई हार्दिकतापूर्वक अघि बढाएर, साना–ठूला, धनी–गरीब, बलियो–कमजोर सबैप्रति समान व्यवहार र आपसमा सम्मान गर्दै न्यायलाई स्थापित गर्न नै यस संगठनको स्थापना विकास र विस्तार भएको हो ।

शाङ्घाइ सहयोग संगठनका सदस्य राष्ट्रहरुबीच निरन्तरको वार्ता छलफल र परामर्शबाट एक आपसका शंका अविश्वासको अन्त्य गर्दै आपसमा गहिरो बिश्वासको बातावरण निर्माण गरेको छ । त्यसैले त संगठन स्थापना भएको २५ बर्षमा २५ वटै शिखर सम्मेलन भएका छन् ।  यस बाहेक अनेक बिषयगत समिति उपसमितिका भेला बैठक परामर्श त असंख्य रुपमा भइरहेका छन् ।  यिनले अनेक नीति निर्माण गरिरहेका छन् ।  तिनको कार्यान्वयन गरिरहेका छन् । आपसी बिश्वासलाई दर्बिलो बनाईरहेका छन् ।

यसमा २० देशका नेताहरु र १० वटा विश्व संगठनका प्रमुख सहभागी हुँदैछन् । सम्मेलनलाई चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङले सम्बोधन गर्नु हुनेछ । सम्मेलनमा आपसी सरोकारका बिषयहरुमा व्यापक छलफल भइ पारित गरिनेछ ।  संगठन मानव जातिको साझा भविष्य निर्माणमा अघि बढ्ने छ ।

शाङ्घाइ सहयोग संगठन चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनफिङले भने जस्तै एउटा ठूलो परिवार हो । साँच्चै यसका सदस्यहरु एकै परिवारका सदस्यझैं मिलेर एक आपसमा फाइदाजनक कामहरु गर्दै अघि बढिरहेका छन् ।  संगठन समयक्रमसँगै बिकसित भइरहेको छ ।  

शांघाई स्पिरिटलाई अघि बढाई रहेको छ । यस क्षेत्रको समृद्धिको निम्ति मेहनतपूर्वक काम गरिरहेको छ । आपसी मतभेदलाई समाप्त गर्दै, एकको बेफाइदामा अर्कोको फाइदाको अन्त्य गर्दै आपसी लाभमा आधारित सहयोगलाई अघि बढाई रहेका छन् ।  आर्थिक क्षेत्रका बिबिध पक्षमा आपसी सहयोग मजबुत बनाइरहेका छन् । कृषि, उद्योग, व्यापार, बिज्ञान प्रविधिलगायतका पक्षमा सदस्य देशबीच सहयोगको आदान प्रदानलाई अघि बढाई रहेका छन् । यी क्षेत्रका अनुभव साटासाट गरिरहेका छन् ।

विभिन्न सदस्य देशमा पूर्वाधार निर्माणलाई अघि बढाई रहेका छन् । डिजिटल अर्थतन्त्र, एआइ, रोबोट जस्ता अत्याधुनिक प्रविधिलाई मिलेर अघि बढाई रहेका छन् । यसरी संगठनका सदस्यबीच आपसी लाभलाई नीति निर्माण गर्दै ब्यबहारमा लागु गरिरहेका छन् ।

यसरी सदस्य राष्ट्रहरुमा हुने सीमापार अपराध, साइबर अपराध, मानव बेचबिखन, चोरी निकासी, लागु पदार्थ बेचबिखन तथा ओसारपसार जस्ता अपराधलाई कडाईका  साथ नियन्त्रण, निर्मुल गर्न संगठनले संयन्त्र बनाएर नै काम गरिरहेको छ ।

सदस्यबीच एक आपसमा सूचना आदानप्रदान, अनुभव साटासाटमार्फत यी अपराध नियन्त्रण गर्न अनेक बिधिबिधान तयार गरी ब्यबहारमा लागु गर्ने काम भएको छ । सदस्य देशहरुको सुरक्षालाई मजबुत बनाउँदै संगठन क्षेत्रीय समृद्धि  हासिल गर्न अघि बढिरहेको छ । जनताको जिउधनको सुरक्षा गर्दै खुशी जनता बनाउने दिशातर्फ अघि बढिरहेको छ । 

यसरी नै शाङ्घाइ सहयोग संगठनका सदस्य देशहरुमा कोही हिन्दु देश छन्, कोही मुस्लिम छन्, कोही बुद्धिष्ट देश छन् भने कोही इसाई देश छन् । यी सबै समुदायबीच सहअस्तित्व र सहकार्य गर्दै एकले अर्को सभ्यताको सम्मान गर्दै एक आपसका राम्रा पक्षका अनुकरण गर्दै अघि बढिरहेका छन् ।  यसरी मानव जातिको साझा समुन्नतिको निम्ति शांघाई सहयोग संगठन एक महत्वपूर्ण क्षेत्रीय संगठन हो ।